ایرانگردی
سفر به بندر چابهار
بخش نخست
بلوچستان سرزمین شگفتی هاست. شهرها و بندرهای باستانی، غارهای اسرارآمیز، سواحل زیبا، موج افشان‌ها، گل افشان‌ها، باتلاق‌ها، دریاچه های سرخ‌رنگ، صخره های انسان‌مانند، کوه‌های مریخی، جنگل‌های حرا، انجیرهای معابد، تمساح گاندو و آتشفشان تفتان از بلوچستان سرزمینی شگفت ساخته اند. سرزمینی افسانه ای که از ژرفای تاریخ، بخشی مهم از جغرافیای ایران زیبا و سرفراز را تشکیل داده است.
خراسان و مکران زمین پیش تست
مرا شادکامی کم و بیش تست
(فردوسی)
نام چابهار
درباره ریشه نام «چابهار» چند گمان وجود دارد. نخست این که نام چابهار تغییریافتهٔ چهاربهار است؛ که این منطقه همیشه آب و هوای بهاری و معتدلی دارد. دیگر این که چون بارانداز بندر باستانی تیس، یکی از کهن‌ترین بنادر جهان، در کنار چاه های آب قرار داشته به محل آن «چه بار» می‌گفتند. دیدگاه دیگر به گسترش آیین بودایی در زمان اشکانیان بازمی‌گردد. بهار به معنی بت و صنم زیبارو است. فصل بهار کنایه از زیبایی وصف‌ناپذیر آن دارد. نیایشگاه بودایی بلخ، نوبهار نام داشت که در زمان ساسانیان به آتشگاه تغییر کاربری یافت و نیاکان خاندان برمکیان خدمت‌گزاران آن بودند. ایرانیان بودایی، چهار تندیس سنگی از بودا در شرق ایران زمین کنده بودند. دو تا در بامیان (که به دست طالبان ویران شد)، تندیس سوم بودای خوابیده که در کوه‌های هندوکَش قرار دارد، و مکان چهارمین بهار همچنان گم‌گشته و نایافته مانده است. گروهی از دانشمندان بر این پندارند که چهارمین تندیس بودا (چهارمین بهار)، جایی در این منطقه قرار داشته است. از این رو نام آن را چهاربهار گزارده اند.
بندرگاه باستانی تیس
تیس و یا تیز یکی از کهن‌ترین بنادر جهان محسوب می شود که پیشینه ای دست‌کم پنج‌هزار ساله دارد و پیوند دریایی تمدن شهر سوخته را با جهان شناخته شده آن دوران برقرار می‌کرده است. بدین ترتیب، در زمان هخامنشیان نیز تیس یکی از بنادر مهم ایران در دریای مکران به شمار می آمده است. از این ریشه واژه «تیسفون» پایتخت زیبای ایران در زمان ساسانیان و روستا «تیژتیژ» با طبیعت بی مانندش در استان زیبای کردستان را داریم. بندر باستانی تیس در سر راه جاده ابریشم دریایی و راه دریایی ادویه قرار داشته است. در سال ۱۸ پیش از میلاد، سردار نیروی دریایی روم «آنیوس یولیوس کاموس» این بندرگاه را برای مدت زمان کوتاهی تسخیر کرد. این سردار رومی به تیر دلاور آرش گهر از پای درآمد و محل شکست ارتش روم اینک روستای پارومی نام دارد. پیرامون این بندر مهم سه دژ وجود داشته است که اینک به نام‌های پرتغالی‌ها، پیروزگت و بلوچ‌گت شناسایی می‌شوند. این بندر در یورش ویرانگر مغول با خاک یکسان شد، اما پس از آن دگرباره چون ققنوسی سرافراز، سر از خاکستر برآورد.
کیانی کمان را زه افکنده شد
ز نو آرشی تیر پرنده شد
(بهار)
دژ پرتغالی‌ها (چراغ دریایی – خشاب)
دژ پرتغالی‌ها یا قلعه تیس در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار در روستای تیس قرار دارد. این دژ در دوران هخامنشیان جایگاه خشاب یا چراغ دریایی بوده که نئارک (نئارخوس) دریاسالار اسکندر مقدونی از آن یاد کرده است. سپس در دوران ساسانی بازسازی کامل شد و تحت فرمان پشتیبان‌سالار نیروی دریایی، به مرکزیت بندر سیراف، قرار گرفت. این دژ تا دوران یورش ویرانگر مغول اهمیت خود را حفظ کرد. در دوران استعمار توسط پرتغال، دژ باستانی ویران شده و در مکان سوق الجیشی آن این دژ ساخته شد. چراغ دریایی تیس تا دوران شکوفایی بندر چابهار همواره فروزان بود.
جهاندار سالی به مکران بماند
ز هر جای کِشتی گران را بخواند
(فردوسی)
دژ پیروزگت (پادگان نیروی دریایی)
دژ پیروزگت از دژهای باستانی ایران است که در دوران اشکانیان و ساسانیان کروفری داشته و نشان از عظمت این بندر باستانی دارد. وظیفه این دژ آموزش دریانوردان نیروی دریایی و پشتیبانی دریایی راه های بازرگانی دریایی (ابریشم و ادویه) بوده است. به عبارتی دیگر این دژ «دانشگاه علوم دریایی تیس» در زمان ساسانیان بوده که در زمان پیروز ساسانی بازسازی شده و نام آن به پیروزگت تغییر کرده است. این دژ در دوران ساسانی تحت فرمان مستقیم سرفرماندهی نیروی دریایی ایران قرار داشت.
دژ بلوچ‌گت (پادگان نیروی زمینی)
دژ بلوچ‌گت دژی است دور از دریا برای پشتیبانی زمینی بندرگاه و راه‌های بازرگانی آن که بر بالای کوهی بلند قرار دارد. این دژ در دوران هخامنشیان ساخته شده و در دوران ساسانی این دژ تحت فرمان مستقیم اسپهبد نیمروز قرار داشت. این جنگ‌آوران کفش‌های سفید رنگ پوشیده و بر ساق پای خود پارچه‌های سفید می‌بستند که نشان یگان نظامی ایشان بود. هم اینک در نزدیکی فاریاب کهنوج، دو روستا به نام‌های «پاسفیدان» و «خورپاسفید» وجود دارد.
همه مرزبانان زرین‌کمر
بلوچی و گیلی به زرین سپر
(فردوسی)
غارهای بانومسیتی (نیایشگاه آناهیتا)
سه غار با نام «بان مسیتی» و یا «بانو مسیتی» در نزدیکی روستای تیس در دامنه کوه شهبازبند قرار دارند (جایی که شاه‌باز بر فراز آن آشیانه دارد). این غارها در دوران هخامنشیان نیایشگاه آناهیتا بوده اند. بانو مسیتی به معنای بانوی مسجدنشین و یا بانوی پرهیزگار کنایه از ایزدبانوی آبها «آناهیتا» است که فرشته نگهبان دریانوردان و دریاپویان نیز بوده است. مهم‌ترین نیایشگاه ایزدبانوی دریانوردان در جزیره خارک قرار داشت.
انجیر معابد درختی شگفت انگیز
انجیر معابد با نام ایرانی «لورلول»، یکی از بلندترین درختان جنگل‌های بارانی است و بوداییان آن را مقدس می‌دانند. این درخت هم اکنون جزو پوشش گیاهی جزایر و سواحل خلیج فارس و استان‌های جنوبی ایران است. عوام به این درخت نام «مکر زن» داده اند که کنایه از گیسوان در بادافشانده و طره شاداب و زیبای یک زن جوان است.
تمساح گاندو
گاندو یا تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی، بزرگترین خزنده بومی ایران است که خانواده آن در کشورهای هند، بنگلادش، پاکستان، سریلانکا و برمه زندگی می‌کند. گاندو گوشتخوار بوده و هر جانوری که به آب‌های محل زندگی او نزدیک شود ممکن است خوراک آن شود.
ساحل زیبای بریس
بدون اغراق زیباترین ساحل ایران که درخشش زرین خورشید و نیلگون آبی دریای آرام در کنار شن‌های غلتان به آن جلوه ای وصف ناپذیر می بخشد، از دیدگاه نگارنده که کمابیش تمامی کرانه های ایران را دیده است، ساحل بریس است (دوستی به طعنه می‌گفت ساحل زیبای بریس در ایران از ساحل نیس در فرانسه هیچ کم ندارد که به مراتب زیباتر و دل انگیزتر است).
تلماسه‌های بیابان در ساحل رمین
رمین (رامین) شاید تنها جایی در ایران باشد که در کنار ساحل دریا، ماسه بادی کویر را می‌توان یافت. گام برداشتن بر تپه‌های ماسه بادی و سپس در ساحلی آرام و نیلگون تن به آب اقیانوس هند زدن، در وصف نمی‌گنجد. اهالی محلی نام این بندر را زادگاه و برگرفته از نام رامین، دریانورد زمان ساسانیان، و هم‌نورد سندباد، دریانورد پرآوازه ایرانی و مخترع سکان می‌دانند. رامین در نبرد با دزدان دریایی در دریای اندامان (دریای برمه) جان سندباد را نجات داد.
جنگل‌های حرا در گواتر
خلیج گواتر نام خلیج به نسبت کوچکی در طول ساحل مکران در دریای عمان است. خلیج گواتر در منتهی الیه جنوب شرقی ایران و منتهی الیه جنوب غربی پاکستان قرار دارد. نیمی از کرانهٔ این خلیج در ایران و نیمی دیگر در پاکستان است. در سمت ایران رودخانه باهوکلات و در سمت پاکستان رودخانه نهردشت به خلیج گواتر می‌ریزد. آغاز این خلیج در پسابندر است. خلیج گواتر دارای جنگل‌های آب شور حرا (مانگرو) است. دانشمند بزرگ و سرشناس ایرانی، ابوعلی‌سینا در کتاب خود قانون، شرحی از خواص دارویی برگ‌های این درخت نوشته است.
ادامه دارد
* جعفر سپهری مدرس کامپیوتر در دانشگاه های آزاد، جامع علمی کاربردی و پیام نور و مدرس رسمی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی در زمینه “هواشناسی کوهستان” بوده است. او صدها مقاله در زمینه ی ایران شناسی و تاریخ علم در ایران به چاپ رسانده . سپهری از سال ۲۰۱۴ به کانادا مهاجرت کرده است.
