* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
شپش سر یا Head Lice یک حشره پارازیت (انگلی) است که در داخل پوست مو دار سر انسان زندگی می کند، زیرا آنجا شرایط ایده آلی برای زندگی او وجود دارد؛ حرارت بالا، رطوبت و مواد غذایی. شپش برای تغذیه پوست سر را گاز می گیرد و خون آن را می خورد و باعث خارش و علامت های کوچک قرمز روی پوست مو دار سر می شود، اگر نتواند خون بخورد بیش از یک یا دو روز زنده نمی ماند. سالانه بیش از صد میلیون نفر به این بیماری مبتلا می شوند.
چرا به شپش آلوده می شویم
شپش به راحتی از یک سر به سر دیگر منتقل می شود با تماس مستقیم دو نفر و یا توسط یک شیئی مانند کلاه، شانه، برس مو، بالش و غیره. شپش به راحتی در مهد کودک و مدرسه به کودکان منتقل می شود، زیرا کودکان معمولاً خیلی نزدیک به همدیگر هستند.
شپش نمی پرد و نمی جهد و برای این که از یک سر بر سر دیگری برود باید بتواند به ساقه یک موی جدید بچسبد، بنابراین سر آلوده باید به سر آلوده شونده نزدیک باشد. شپش سر بر عکس سایر شپش ها به بهداشت شخصی ربطی ندارد.
چگونه شپش را بشناسیم
امکان شناسایی وجود شپش سر در همه مراحل زندگی اش مثل تخم، رشک و شپش بالغ وجود دارد.
ـ تخم: تخم شپش سر سفید رنگ و یا متمایل به زرد است و شکل بیضوی دارد و به سختی دیده می شود، مخصوصاً اگر شخص مو طلایی باشد. تخم شپش اکثراً با شوره سر اشتباه می شود. تخم ها معمولاً ۵ تا ۱۰ روز طول می کشد که تبدیل به رشک بشوند و در این مدت محکم به موها چسبیده اند.
ـ رشک: حدود ۷ روز طول می کشد که رشک ها تبدیل به شپش سر بشوند. در این مدت آن ها شبیه شپش سر هستند ولی کمی کوچک تر، درست مانند شپش بالغ رشک ها هم باید از خون تغذیه کنند تا زنده بمانند و بالغ شوند.
ـ شپش بالغ: شپش های بالغ قهوه ای رنگ هستند و دیدنشان خیلی سخت است. اندازه آنها بین یک تا دو و نیم میلی متر است و جنس ماده آن معمولاً کمی بزرگتر از نر است و در طول عمرش می تواند بین دویست تا سیصد تخم بگذارد و در روی سر انسان بین سی تا چهل روز زنده است.
علامات وجود شپش سر چیست؟
بهترین علامت وجود شپش در سر خارش دائمی پوست مو دار سر است، ولی امکان اینکه هیچ نوع ناراحتی وجود نداشته باشد هم وجود دارد. سیمپتوم ها می توانند یک تا دو هفته پس از آلودگی که دوران تبدیل تخم ها به رشک هاست به وجود بیایند. علامت دیگر در این دوره دیده شدن تخم ها بر روی موهای سیاه و قهوه ای است. اشتباه نکنید این یک شوره ی ساده نیست. گاهی ممکن است یک زخم کوچک در جایی که یک گاز گرفتگی جدید انجام شده دیده شود ولی دیدن آن در پوست پر موی سر آسان نیست.
چگونه مطمئن شویم به شپش سر آلوده شده ایم؟
اول باید به دقت جاهایی که شپش ها دوست دارند قرار بگیرند، مثل گردن و پشت گوش و بالای سر را به دقت معاینه کنیم و بعد از یک روش ساده برای اطمینان به وجود آنها از شانه ای که برای این مسئله ساخته شده و باعث جدا شدن تخم ها از مو می شود استفاده کنیم. این نوع شانه را می شود از داروخانه خرید.
چگونه از شر شپش های سر راحت شویم؟
به محض این که مطمئن شدید شپش ها وجود دارند از یک شامپو، یک لوسیون یا یک کرم حاوی حشره کش استفاده کنید ولی امکان این که این ها بی اثر باشند هست. قدرت درمانی محصولات ضد شپش با همدیگر یکسان نیست ولی به محض شروع درمان آغاز می شود. در بعضی از مواقع برای از بین بردن کامل شپش ها باید با بیش از یک دارو استفاده شود و پس از هر درمان باید مطمئن شد که تخم ها، رشک ها و شپش ها کاملاً از بین رفته اند. برای این کار دوباره از این شانه استفاده می کنیم و با آن تمام موها را به دقت شانه می کنیم.
تمام وسایل مشکوک به آلودگی به شپش مانند ملافه ها، لباس ها، وسائلی که بر روی سر گذاشته شده و استفاده شده مثل برس مو و غیره باید با آب خیلی داغ یا خشک شویی و یا در یک کیسه پلاستیکی بگذاریم و در آن را به دقت ببندیم و حداقل ده روز بسته باقی بماند. همین طور باید فرش ها و موکت ها به دقت با جارو برقی جارو شوند و مبل ها و صندلی اتوموبیل هم گرد و خاکش گرفته شود تا مطمئن شویم که هیچ حشره زنده ای در آن ها وجود ندارد.
آیا می شود از آلودگی به شپش سر جلوگیری کرد؟
متاسفانه درمان قطعی از بین بردن آلودگی به شپش سر وجود ندارد ولی می شود کارهایی را انجام داد که احتمال آلودگی را کم کرد مثل این که از کلاه، لباس، دوگوشی (هدفون) و… افراد دیگر استفاده نکرد تا به این حشره موذی دچار نشد و بالاخره باید مرتباً سر شخص آلوده شده و یا کودک آلوده شده را مرتباً کنترل کرد مخصوصاً هنگامی که یک اپیدمی وجود دارد.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
